De neanderthalers, het Romeinse Rijk, de zoektocht naar geluk via de Red Star Line; migratie is van alle tijden. Vandaag beïnvloeden diverse factoren deze migratie: economische groei, klimaat, voedselschaarste en conflict. Deze factoren zijn moeilijk te beheersen, waardoor migratie een halt toeroepen niet evident lijkt. Het vormt dan ook een belangrijk maatschappelijk thema in de Westerse wereld.
Prof. dr. Ilse Ruyssen is docent internationale economie aan de UGent. Ze doet onderzoek naar de drijvende krachten achter interne en internationale migratie en de locatiekeuze van migranten, met een bijzondere nadruk op de rol van conflict, klimaatverandering en netwerkeffecten en de gevolgen van internationaal migratiebeleid.
Migratie is een veelbesproken onderwerp. Kan je dat in historisch perspectief plaatsen en een blik gooien op de toekomst?
‘Migratie is iets van alle tijden, het is zo oud als de mensheid zelf. In het verleden kenden we al grote stromen, tijdens de industrialisering in de 18de en 19de eeuw, na de Tweede Wereldoorlog door economische heropleving en tijdens de kolonisatie in de 20e eeuw. We tekenen de laatste jaren recordcijfers op, maar als we dat bekijken ten opzichte van de huidige wereldbevolking is dit nog steeds niet buitensporig. Er wordt verwacht dat migratie zelfs nog zal toenemen. Economische, politieke en demografische onevenwichten vormen daarbij belangrijke drijfveren. Daarnaast zullen andere factoren zoals klimaatverandering een belangrijke rol gaan spelen. Men raamt dat tegen 2050 er 200 miljoen mensen zullen migreren ten gevolge van de opwarming van het klimaat en de daarbij horende natuurrampen zoals tsunami’s, aardbevingen en verwoestijning.’
‘Tegen 2050 zullen er 200 miljoen mensen migreren ten gevolge van de opwarming van het klimaat en natuurrampen zoals tsunami’s, aardbevingen en verwoestijning.’
Wat is het verschil tussen een migrant en een vluchteling?
‘Bij migratie probeert men een onderscheid te maken tussen een economische migrant en iemand op de vlucht. Volgens mij kan je dit onderscheid niet maken. Wie ‘op de vlucht’ is, heeft ook een beslissing gemaakt om te migreren en het gebrek aan economische opportuniteiten speelt daarin vaak een rol. Wel belangrijk is het onderscheid tussen iemand op de vlucht en een ‘vluchteling’, een term waarvoor een internationale definitie bestaat. Het is echter pijnlijk te zien dat er zo slordig met deze termen wordt omgesprongen, waardoor het debat voornamelijk naast elkaar gevoerd wordt. De VRT, bijvoorbeeld, hanteert de term ‘vluchteling’, voor iedereen die op de vlucht is en negeert hierbij die internationale definitie. De term migratie omvat dan weer niet alleen internationale maar ook interne migratie. Eénderde van alle migranten wereldwijd is internationaal migrant, tweederden van de migratie bevindt zich binnen de eigen landsgrenzen. Een West-Vlaming die in Gent woont is dus ook een migrant! 1 miljard mensen wonen op een andere plaats dan waar ze geboren zijn.’
‘Een West-Vlaming die in Gent woont, is ook een migrant.’
Welke misvattingen bestaan er nog over migratie?
‘Het onderwerp is vandaag duidelijk een hot topic en beïnvloedt het maatschappelijk debat overal ter wereld. Dat debat berust op nogal wat misvattingen, onder meer op het vlak van de grootte van de migratiestromen. Er zijn studies die aantonen dat men het aantal migranten binnen Europa 2 tot 3 keer overschat. Ook de druk op onze sociale zekerheid door migratie wordt vaak overschat. Migratie wordt dus méér als bedreiging dan als opportuniteit gezien. Dit bemoeilijkt het voeren van een echt maatschappelijk debat en de bijhorende beleidsvoering. Er zijn ook veel emoties mee gemoeid. Migratie wordt gezien als een bedreiging voor de lokale waarden en de eigen cultuur, zodat de context waarin het debat wordt gevoerd erg beïnvloed wordt. Het nuanceren van de huidige perceptie is daarom een echte uitdaging in mijn vakgebied. Als er xenofobie heerst, wordt de positie van de migranten erg bemoeilijkt, zowel in de maatschappij als op de arbeidsmarkt. De media spelen hier een bepalende rol in. De woordkeuze die men hanteert in kranten, de foto die bij een artikel geplaatst wordt, allerlei factoren hebben een invloed op de houding ten opzichte van migranten.’
Wat is de voornaamste oorzaak van het feit dat men migratie als een bedreiging ziet?
‘Het idee dat migranten jobs inpikken en niets bijdragen aan ons sociaal systeem komt vaak naar voor. Bij peilingen blijkt die perceptie nog minstens bij de helft van de Europeanen te bestaan. Mensen zijn hier niet goed over geïnformeerd, sommige vermeende bedreigingen zijn er in de praktijk helemaal niet. Anderzijds is in België slechts 67,2% van de mensen die in het buitenland geboren zijn, actief op de arbeidsmarkt, wat ons land de slechtste leerling van de klas binnen Europa maakt. Voor mensen geboren buiten de EU gaat het over slechts 62,2%. Wetende dat het gros van de instroom in België afkomstig is uit onze buurlanden, loopt er dus duidelijk iets fout met de integratie en participatie van migranten in ons land. De erkenning van buitenlandse diploma’s loopt vaak traag. Er is weinig soepele toegang tot taalcursussen. De wachttijd voor asielzoekers om toegang tot de arbeidsmarkt te krijgen is intussen wel al gezakt van 6 naar 4 maanden. Maar in landen als Zweden en Denemarken verloopt dit allemaal veel sneller. Wij zouden veel kunnen leren uit deze ‘best practises’.’
Zie je ook een opportuniteit in die migratiestromen?
‘Zeker, daarvoor moet je de kosten op korte termijn omzetten. Via de betrokken lokale gemeenschappen, moet je naar een betere integratie in de maatschappij en op de arbeidsmarkt gaan. Dan merk je dat migranten vlug bijdragen tot het sociaal systeem en tot onze economische groei. Meer diversiteit komt ook de productiviteit ten goede. Op die manier kom je tot een positieve balans, zeker voor landen met een sterk ouder wordende bevolking. Mensen zijn hiervan moeilijk te overtuigen, omdat dit voor velen te abstract is. Je kijkt naar het effect op het bruto nationaal product en je probeert de factor migratie daarin te isoleren. Nochtans trekken IMF en Eurostat duidelijke conclusies dat de meeste landen er door migratie op vooruit gaan.’
In Gent spreekt een vierde van de kinderen thuis geen Nederlands meer. Kunnen we dan nog spreken over een minderheid?
‘Op wereldschaal zien we dat 3% van de mensen foreign born is en dus in een ander land dan het geboorteland woont. In België is ongeveer 17% van de bevolking foreign born (eerste generatie migranten met of zonder Belgische nationaliteit), met als grootste groep de Marokkanen en Fransen. Daarentegen heeft slechts 12% van de Belgische bevolking een buitenlandse nationaliteit (mensen die hun nationaliteit behouden maar ook tweede en derde generatie migranten die in België geboren zijn). Hier zijn de grootste groepen onze buurlanden. Weinig mensen zijn zich bewust dat de meeste buitenlanders Nederlanders, Fransen en Italianen zijn. Wanneer vandaag een debat gevoerd wordt over migratie, wordt er niet gesproken over deze grootste groep migranten. Allees wordt overschaduwd door de asielaanvragen die er vooral in 2014 en 2015 bijgekomen zijn. Die waren 3 keer hoger dan ervoor. Door de enorme media-aandacht lijkt dit belangrijker te zijn. In absolute cijfers was dit wel frappant. Maar als je dit plaatst ten opzichte van de totale bevolking in Europa, gaat dit eigenlijk niet om zoveel mensen. Bovendien daalde het aantal aanvragen in 2016 opnieuw tot het niveau in 2014, vooral uit Syrië en Afghanistan.’
Waarom willen veel migranten naar het Verenigd Koninkrijk?
‘Iedereen kan in het Verenigd Koninkrijk meteen aan de slag, ook al ben je illegaal. Daarnaast heeft het te maken met netwerkeffecten: migranten die daar al aanwezigen zijn, kunnen hen de weg wijzen (ivm huisvesting, asielaanvraag, een job). Anderzijds is het ook zo dat de daar reeds aanwezige asielzoekers niet de middelen of de moed hebben om nieuwe kandidaten te informeren dat alles toch niet altijd zo vlot verloopt. Daarom is het goed dat er informatiecampagnes opgezet worden om erop te wijzen dat de verplaatsing niet steeds veilig is en dat de economische opportuniteiten er niet altijd zijn.’
Kan je voorspellen hoe het zal verlopen over 10 jaar?
‘Zolang de drijfveren blijven bestaan, zullen er mensen blijven komen. VN en Oeso waarschuwen om ons daarop voor te bereiden. Het is duidelijk gebleken dat het huidige migratiebeleid niet gewapend is tegen de massale instromen van asielzoekers. Allees is tot nu toe nogal chaotisch verlopen, zie onder meer de grote druk op de administratie. Bij veel mensen blijft echter de hoop dat ze ooit kunnen terugkeren, nadat ze aanvankelijk vooral in de buurlanden vertoefden. De in- en uitstromen zullen dus niet stoppen van vandaag op morgen.’
*Wat is een klimaatvluchteling?
Een klimaatvluchteling is iemand die zijn of haar woonplaats of land ontvlucht omdat zij getroffen zijn door de gevolgen van klimaatverandering, veroorzaakt door de opwarming van de aarde. Deze temperatuurstijging kan leiden tot droogte, zeespiegelstijging, overstroming, tornado’s enz. Tegen 2050 verwacht men dat er 200 miljoen mensen zullen migreren ten gevolge van het klimaat.
